INFOdoradca+ Informacje o zawodach - Powiatowy Urząd Pracy w Piotrkowie Trybunalskim

Psychoterapeuta 229905

• Psycholog.
• Terapeuta.

W Międzynarodowym Standardzie Klasyfikacji Zawodów ISCO-08 odpowiada grupie:

• 2269 Health professionals not elsewhere classified.

Według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD 2007):

• Sekcja Q – Opieka zdrowotna i pomoc społeczna.

Notka metodologiczna

Opis informacji o zawodzie opracowano na podstawie:

• analizy źródeł (akty prawne, klasyfikacje krajowe, międzynarodowe), źródeł internetowych oraz wyników badań i analiz prowadzonych w projekcie SPO RZL (2006-2007) „Opracowanie i upowszechnianie krajowych standardów kwalifikacji zawodowych”,
• analizy opisu zawodu zamieszczonego w wyszukiwarce opisów zawodów na Wortalu Publicznych Służb Zatrudnienia,
• badań ankietowych prowadzonych w projekcie INFODORADCA+ w październiku 2018 r.,
• zebranych opinii od recenzentów, członków panelu ewaluacyjnego oraz zespołu ds. walidacji i jakości informacji o zawodach.

Autorzy i eksperci opiniujący

Zespół Ekspercki:

• Dagmara Pietruszewska – Poradnictwo Psychologiczne Dagmara Pietruszewska, Pruszcz Gdański.
• Agnieszka Skowrońska – PBS Sp. z o.o., Sopot.
• Magdalena Szpak-Marek – PBS Sp. z o.o., Sopot.
• Joanna Wawerska-Kus – STEP – szkolenia, terapia, edukacja, poradnictwo Marzena Joanna Wawerska-Kus, Warszawa.

Zespół ds. walidacji i jakości informacji o zawodzie:

• Magdalena Jackman – PBS Sp. z o.o., Sopot.
• Daria Siemińska – PBS Sp. z o.o., Sopot.
• Krzysztof Symela – Instytut Technologii Eksploatacji – PIB, Radom.
• Ireneusz Woźniak – Instytut Technologii Eksploatacji – PIB, Radom.

Recenzenci:

• Maria Mazur – Zespół Szkół Technicznych, Strzyżów.
• Izabela Pyszkowska – Poradnia Doradztwa Zawodowego i Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej w Elblągu, Elbląg.

Panel ewaluacyjny – przedstawiciele partnerów społecznych:

• Rajmund Janowski – Krakowskie Stowarzyszenie Terapeutów Uzależnień, Kraków.
• Kamil Krajewski – Fundacja Oparcia Społecznego Aleksandry FOSA, Gdańsk.

Data (rok) opracowania opisu informacji o zawodzie: 2018 r.

Psychoterapeuta pomaga w poprawie funkcjonowania osobom mającym problemy natury psychicznej (np. zaburzenia psychiczne ³⁹ i zaburzenia zachowania, zaburzenia emocjonalne, choroby psychiczne ⁴, uzależnienia ³⁷, problemy w funkcjonowaniu w społeczeństwie, problemy w rodzinie i inne), a także osobom mającym potrzebę lepszego rozumienia siebie i świata.

Opis pracy

Celem osób pracujących w zawodzie psychoterapeuta jest udzielanie profesjonalnej pomocy osobom doświadczającym trudności psychologicznych. Jest to zawód z obszaru opieki zdrowotnej, który w głównej mierze bazuje na wiedzy psychoterapeutycznej. Wykorzystuje także wiedzę z zakresu medycyny, pedagogiki, socjologii, psychologii.

Do głównych zadań psychoterapeuty należy: diagnoza ⁵ problemu, zawarcie kontraktu ¹⁵, ustalenie celu pracy pacjenta, praca nad problemami pacjenta, prowadzenie działań profilaktycznych, psychoedukacja ²³, prowadzenie działań interwencyjnych. Praca psychoterapeuty opiera się na relacji, jaką zawiązuje z pacjentem, zgodnie z rozumieniem pacjenta i jego problemów, wiedzą teoretyczną popartą badaniami i dowodami naukowymi oraz umiejętnościami praktycznymi przeprowadzania adekwatnych interwencji terapeutycznych ¹¹.

Praca psychoterapeuty ma charakter długoterminowego kontaktu z pacjentem/klientem, z wysokim ryzykiem przerwania procesu psychoterapii ²⁴.

Sposoby wykonywania pracy

W swojej pracy psychoterapeuta wykorzystuje posiadaną wiedzę, doświadczenie, stosuje różnego rodzaju techniki i metody pracy zgodne z jego nurtem psychoterapeutycznym ¹⁷. Najczęściej stosowane przez terapeutów nurty psychoterapii to:

• psychoanaliza ²²,
• psychoterapia psychodynamiczna ²⁸,
• psychoterapia poznawczo-behawioralna ²⁷,
• psychoterapia systemowa ²⁹,
• psychoterapia Gestalt ²⁶,
• psychoterapia egzystencjalna ²⁵.

Zdarza się, że psychoterapeuta łączy dwa lub więcej nurtów w swojej pracy – wówczas pracuje w nurcie integracyjnym.

Psychoterapeuta może prowadzić różne formy psychoterapii ⁸:

• psychoterapię indywidualną,
• psychoterapię grupową,
• psychoterapię par/małżeńską,
• psychoterapię rodzinną.

Formę psychoterapii wybiera pacjent, zgłaszając się do psychoterapeuty pracującego w określonej formie lub w porozumieniu z psychoterapeutą, opierając się na jego wiedzy o przeciwskazaniach i zaleceniach dotyczących poszczególnych form.

Więcej szczegółowych informacji znajduje się w sekcjach: 3.1. Zadania zawodowe oraz 3.2, 3.3 i 3.4. Kompetencje zawodowe.

Warunki pracy

W zależności od rodzaju wykonywanej psychoterapii, miejsca oraz formy pracy psychoterapeuta może przyjmować w:

• gabinecie (psychoterapia indywidualna, terapia małżeńska),
• większej sali (psychoterapia grupowa i rodzinna).

Psychoterapia indywidualna odbywa się w gabinetach, które urządzane są tak, aby pacjent/klient czuł się komfortowo i bezpiecznie w kontakcie z psychoterapeutą. Praca psychoterapeuty ma z reguły charakter siedzący.

Więcej informacji znajduje się w sekcji: 4.1. Możliwości podjęcia pracy w zawodzie.

Wykorzystywane maszyny i narzędzia pracy

Psychoterapeuta w działalności zawodowej wykorzystuje m.in.:

• kartkę i długopis,
• flipchart lub tablicę,
• komputer,
• internet,
• sprzęt audiowizualny,
• telefon,
• gry edukacyjne,
• lalki terapeutyczne, pluszaki,
• testy psychologiczne ³⁶.

Organizacja pracy

Psychoterapeuta może pracować indywidualnie lub zespołowo – współtworząc zespół specjalistów. Może także prowadzić terapię grupową, przeprowadzać zajęcia profilaktyczne bądź psychoedukacyjne dla grup szkolnych, nauczycielskich lub w innych instytucjach, które o takie zajęcia się zwrócą.

Czas pracy psychoterapeuty jest stały, normowany. Jego praca może być również wykonywana w systemie zmianowym – zależy od instytucji, w jakiej jest zatrudniony.

Psychoterapeuci, którzy prowadzą własną działalność, mogą pracować w nienormowanym czasie pracy, także w dni wolne.

Praca każdego psychoterapeuty powinna być poddawana stałej superwizji ³⁴.

Zagrożenia mające wpływ na bezpieczeństwo pracy człowieka

Zagrożeniami dla psychoterapeuty mogą być:

• choroby zakaźne pacjentów przenoszone drogą kropelkową,
• obciążenie psychiczne problemami pacjentów, w tym tendencjami suicydalnymi ³⁵, oporem ¹⁸ i specyfiką relacji terapeutycznej ³¹ (przeniesienie ²¹/przeciwprzeniesienie ²⁰),
• duże ryzyko wypalenia zawodowego ³⁸,
• wykonywanie pracy w pozycji siedzącej, co generuje typowe zagrożenia dla układu mięśniowo-szkieletowego.

Wymagania psychofizyczne

Dla pracownika wykonującego zawód psychoterapeuta ważne są:

w kategorii wymagań fizycznych

• ogólna wydolność fizyczna,
• sprawność narządów równowagi,
• sprawność narządu mowy,
• sprawność narządu słuchu,
• sprawność narządu wzroku;

w kategorii sprawności sensomotorycznych

• koordynacja wzrokowo-ruchowa,
• ostrość słuchu,
• ostrość wzroku,
• rozróżnianie barw,
• szybki refleks,
• wysoka wydolność i niska reaktywność temperamentalna ³⁰,
• zmysł równowagi,
• spostrzegawczość;

w kategorii sprawności i zdolności

• dobra pamięć,
• łatwość wypowiadania się oraz precyzja w formułowaniu wypowiedzi,
• podzielność uwagi,
• rozumowanie logiczne,
• współdziałanie i współpraca w zespole (grupie),
• wyobraźnia i myślenie twórcze,
• zdolność analizowania i systematyzowania złożonych problemów,
• zdolność do przestrzegania reguł, przepisów i standardów,
• zdolność koncentracji uwagi,
• zdolność motywowania i wspierania,
• zdolność nawiązania kontaktu z ludźmi,
• zdolność przekonywania,
• zdolność rozgraniczeniu pracy zawodowej od życia prywatnego;

w kategorii cech osobowościowych

• dyskrecja,
• empatia,
• gotowość do autoanalizy, autorefleksji ³,
• gotowość do komunikacji, w tym aktywnego słuchania ¹,
• gotowość do nawiązywania kontaktów, budowania relacji terapeutycznej,
• gotowość do podejmowania szybkich i trafnych decyzji,
• gotowość do pracy z ludźmi,
• gotowość do rozpoznawania znaczenia komunikatów werbalnych ¹³ i niewerbalnych ¹²,
• dążenie do osiągania celów,
• gotowość do ustawicznego uczenia się,
• kreatywność,
• odporność emocjonalna,
• otwartość poznawcza,
• samodzielność,
• samokontrola,
• samoświadomość własnych kompetencji, zasobów i deficytów osobistych,
• wysoka kultura osobista,
• wytrwałość, cierpliwość,
• wytrzymałość na długotrwały wysiłek psychiczny.

Więcej informacji znajduje się w sekcjach: 3.5. Kompetencje społeczne; 3.6. Profil kompetencji kluczowych dla zawodu.

Wymagania zdrowotne

Wykonywanie zawodu psychoterapeuta wymaga dobrego ogólnego stanu zdrowia, wysokiego poziomu opanowania emocjonalnego, umiejętności komunikacji w sytuacjach trudnych, odporności na stres i wypalenie zawodowe, wysokiej odporności na przemęczenie.

Każdy psychoterapeuta powinien przejść psychoterapię własną, a jego praca winna być poddawana stałej superwizji. Przeciwskazaniem do pracy w zawodzie psychoterapeuta są jego własne choroby psychiczne, choć nie wszystkie wykluczają definitywnie z zawodu.

Więcej informacji znajduje się w sekcji: 4.4. Możliwości zatrudnienia osób niepełnosprawnych w zawodzie.

Wykształcenie niezbędne do podjęcia pracy w zawodzie

Kandydat do pracy w zawodzie psychoterapeuta powinien:

• ukończyć studia magisterskie z zakresu: psychologii lub kierunków humanistycznych (np. pedagogiki, filozofii, socjologii) bądź pielęgniarstwa, lub
• ukończyć studia lekarskie.

Zgodnie ze standardami przyjętymi w Polsce proces kształcenia w psychoterapii oznacza (łącznie):

• ukończenie podyplomowego szkolenia w psychoterapii trwającego min. cztery lata i obejmującego min. 1200 godzin kształcenia teoretycznego i praktycznego zgodnego z ramowym programem nauczania Polskiej Radzie Psychoterapii potwierdzonego zaświadczeniem lub innym dokumentem;
• spełnienie dodatkowych wymogów opisanych w procedurach certyfikacyjnych poszczególnych stowarzyszeń zawodowych, w tym dotyczących praktyki klinicznej oraz superwizji;
• egzamin certyfikacyjny (zewnętrzny, niezależny od ośrodków szkolących) przeprowadzany przez towarzystwa zrzeszające psychoterapeutów.

Szczegółowe wymogi stawiane psychoterapeutom ubiegającym się o Certyfikat Psychoterapeuty oraz ubiegającym się o przedłużenie jego ważności są określane przez każde stowarzyszenie zrzeszone w Polskiej Radzie Psychoterapii w odrębnych procedurach. Żaden z wydawanych certyfikatów nie jest dokumentem państwowym.

Tytuły zawodowe, kwalifikacje i uprawnienia niezbędne/preferowane do podjęcia pracy w zawodzie

Aby zostać psychoterapeutą należy:

• posiadać minimum dyplom magistra psychologii lub innych kierunków humanistycznych (pedagogiki, resocjalizacji) bądź pielęgniarstwa, lub
• posiadać dyplom lekarza.

Dodatkowo każdy psychoterapeuta powinien uzyskać certyfikat ukończenia szkolenia z zakresu oddziaływań terapeutycznych oraz zdać z wynikiem pozytywnym egzamin przeprowadzony przez komisję zewnętrzną wobec podmiotu kształcącego.

Więcej informacji znajduje się w sekcji: 4.2. Instytucje oferujące kształcenie, szkolenie i/lub potwierdzanie kompetencji w ramach zawodu.

Możliwości rozwoju zawodowego i awansu

W ramach rozwoju zawodowego osoby pracujące w zawodzie psychoterapeuta mają szereg możliwości brania udziału w różnego rodzaju:

• konferencjach,
• szkoleniach,
• studiach podyplomowych (ich tematyka często związana jest z ich specjalizacją, a także z nurtem, w jakim dany psychoterapeuta pracuje).

Formą rozwoju zawodowego jest również poddawanie się stałej superwizji.

Psychoterapeuta, po nabyciu doświadczenia zawodowego oraz ukończeniu szkoleń, może ubiegać się o stanowisko superwizora.

Możliwości potwierdzania kompetencji

Obecnie (2018 r.), aby potwierdzić kompetencje w zawodzie psychoterapeuta, należy ukończyć studia wyższe oraz uzyskać certyfikat wydawany przez stowarzyszenia psychoterapeutów. Nie istnieje jeden obowiązujący prawnie standard szkolenia psychoterapeutów w Polsce.

Więcej informacji można uzyskać w Bazie Usług Rozwojowych https://uslugirozwojowe.parp.gov.pl oraz Zintegrowanym Rejestrze Kwalifikacji https://rejestr.kwalifikacje.gov.pl

Osoba zatrudniona w zawodzie psychoterapeuta może rozszerzać swoje kompetencje zawodowe w zawodach pokrewnych:

Pracownik w zawodzie psychoterapeuta wykonuje różnorodne zadania, do których należą w szczególności:

• Z1 Nawiązywanie kontaktu terapeutycznego z pacjentem/klientem.
• Z2 Budowanie relacji terapeutycznej pomiędzy psychoterapeutą a pacjentem/klientem.
• Z3 Obserwowanie stanu psychicznego klienta/pacjenta i formułowanie diagnozy na potrzeby psychoterapii.
• Z4 Określanie celów i planów terapii dostosowanych do potrzeb pacjenta/klienta – zawieranie kontraktu terapeutycznego.
• Z5 Prowadzenie pracy psychoterapeutycznej grupowej i/lub indywidualnej z pacjentem/klientem oraz dobieranie odpowiednich metod, technik i narzędzi pracy.
• Z6 Monitorowanie przebiegu procesu psychoterapeutycznego.
• Z7 Prowadzenie dokumentacji merytorycznej/leczniczej.
• Z8 Uczestniczenie w superwizji.
• Z9 Uczestniczenie w szkoleniach z zakresu psychoterapii.

Kompetencja zawodowa Kz1: Inicjowanie procesu psychoterapii obejmuje zestaw zadań zawodowych Z1, Z2, Z3, do realizacji których wymagane są odpowiednie zbiory wiedzy i umiejętności.

Kompetencja zawodowa Kz2: Wdrażanie i świadczenie usług w zakresie psychoterapii obejmuje zestaw zadań zawodowych Z4, Z5, Z7, do realizacji których wymagane są odpowiednie zbiory wiedzy i umiejętności.

Kompetencja zawodowa Kz3: Weryfikowanie efektów własnej pracy, wiedzy i kompetencji obejmuje zestaw zadań zawodowych Z6, Z8, Z9, do realizacji których wymagane są odpowiednie zbiory wiedzy i umiejętności.

Pracownik w zawodzie psychoterapeuta powinien posiadać kompetencje społeczne niezbędne do prawidłowego i skutecznego wykonywania zadań zawodowych.

W szczególności pracownik jest gotów do:

• Ponoszenia odpowiedzialności za własne działania zawodowe, mogące mieć wpływ nie tylko na samego pacjenta, ale także na jego otoczenie społeczne.
• Komunikowania się zarówno z pacjentami/klientami, jak i współpracownikami w sposób otwarty, asertywny ², oparty na tolerancji i życzliwości.
• Oceniania jakości swoich działań wykonywanych w ramach współpracy zespołowej oraz przyjmowania odpowiedzialności za ich skutki.
• Przestrzegania zasad określonych w standardach etycznych i normach zawodowych: uczciwości, rzetelności, poufności oraz zapobiegania konfliktom interesów w realizacji usługi.
• Współdziałania z innymi osobami w realizacji usług terapeutycznych.
• Koncentrowania się na praktycznych rezultatach rozwojowych osiąganych przez klienta.
• Poddawania ocenie i korygowania własnych postaw i zachowań, w tym do ciągłego przeglądu własnych osiągnięć i oddziaływania na klientów.
• Rozwijania kompetencji osobistych i zawodowych, w tym ustawicznego aktualizowania i podwyższania swoich kwalifikacji i doskonalenia warsztatu pracy psychoterapeuty.

Pracownik powinien mieć zdolność właściwego wykonywania zadań zawodowych i predyspozycje do rozwoju zawodowego. Dlatego wymaga się od niego odpowiednich kompetencji kluczowych. Zostały one zilustrowane w formie profilu (rys. 1) ukazującego ważność kompetencji kluczowych dla zawodu psychoterapeuta.

Rys. 1. Profil kompetencji kluczowych dla zawodu psychoterapeuta

Uwaga:

Wykaz kompetencji kluczowych opracowano na podstawie wykazu stosowanego w Międzynarodowym Badaniu Kompetencji Osób Dorosłych − projekt PIAAC (OECD).

Kompetencje zawodowe pracownika w zawodzie psychoterapeuta nawiązują do opisów poziomów Polskiej Ramy Kwalifikacji.

Opis zawodu, zadań zawodowych i wymagań kompetencyjnych może stanowić materiał informacyjny dla przygotowania (lub aktualizacji) opisów kwalifikacji wprowadzanych do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (ZSK). Więcej informacji:

• Zintegrowany System Kwalifikacji: https://kwalifikacje.gov.pl
• Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji: https://rejestr.kwalifikacje.gov.pl

Osoby szukające pracy w zawodzie psychoterapeuta na rynku polskim najczęściej znajdują pracę w następujących instytucjach:

• zakłady opieki zdrowotnej,
• niepubliczne placówki medyczne,
• poradnie zdrowia psychicznego,
• ośrodki psychoterapeutyczne,
• inne placówki świadczące pomoc psychoterapeutyczną (ośrodki dla osób bezdomnych, centra interwencji kryzysowych itp.),
• organizacje pozarządowe,
• placówki niepubliczne świadczące pomoc terapeutyczną.

Kształcenie

Kandydaci do pracy w zawodzie psychoterapeuta po zdobyciu wyższego wykształcenia (na kierunkach humanistycznych, np. psychologia, pedagogika, filozofia, socjologia) bądź pielęgniarstwie lub kierunku lekarskim mogą ukończyć szkołę psychoterapii prowadzoną przez stowarzyszenia psychoterapeutyczne.

Szkolenie

Instytucje oferujące szkolenia przeznaczone dla psychoterapeutów to przede wszystkim:

• stowarzyszenia psychoterapeutyczne,
• uczelnie wyższe,
• instytucje rynku pracy prowadzące działalność edukacyjno-zawodową.

Zwykle specjaliści wybierają te szkolenia, które odpowiadają specyfice pracy w nurcie, którym się posługują. Organizatorzy tych szkoleń poświadczają uzyskane przez uczestników kompetencje stosownymi certyfikatami/zaświadczeniami.

Wynagrodzenie miesięczne (2018 r.) osób pracujących w zawodzie psychoterapeuta, według danych GUS, wynosi średnio 3540 zł brutto. Można jednak przyjąć, że jest to średnia z placówek leczniczych, nieuwzględniająca prywatnych gabinetów. Zarobki psychoterapeuty zależą m.in. od jego pozycji na rynku usług psychoterapeutycznych oraz miejsca świadczenia usług.

W zawodzie psychoterapeuta możliwe jest zatrudnienie osób z niepełnosprawnościami.

Warunkiem niezbędnym jest identyfikacja indywidualnych barier i dostosowanie technicznych i organizacyjnych warunków środowiska oraz stanowiska pracy do potrzeb zatrudnienia osób:

• z dysfunkcją kończyn dolnych (05-R), która nie wyklucza samodzielnego poruszania się,
• z niewielką dysfunkcją kończyn górnych (05-R), która nie wyklucza pracy przy komputerze,
• poruszających się na wózkach inwalidzkich (05-R) – pod warunkiem zniesienia barier architektonicznych,
• z dysfunkcją narządu wzroku (04-O) – pod warunkiem stosowania szkieł korekcyjnych zapewniających ostrość widzenia,
• z dysfunkcją narządu słuchu (03-L), pod warunkiem, że niepełnosprawność ta jest możliwa do skorygowania za pomocą implantów lub aparatów słuchowych,
• z innymi rodzajami niepełnosprawności wynikającymi z chorób układu krążenia, oddechowego, pokarmowego, moczowo-płciowego i in. – pod warunkiem, że praca nie wymaga znacznego wysiłku fizycznego oraz/lub jest zorganizowana jest w taki sposób, aby pracownik miał możliwość regularnego przyjmowania leków i dokonywania niezbędnych zabiegów pielęgnacyjno-medycznych (np. zastrzyków insulinowych).